نقد فیلم - برف آخر ؛ لایه های دروغ

نقد فیلم : برف آخر ؛ لایه های دروغ

برف آخر

برف آخر تا اینجا جشنواره ای ترین فیلم امسال بود. به نظر می آید که ساز و کار جشنواره که به سمت انتخاب آثار متنوع رفته است تا بدین جا فقط همین ت را عملی کرده است یعنی ت دیدن از هر ژانر یک فیلم را. برف آخر هم همین حکایت را دارد. میان درام های شاه پیرنگی گوناگون، حالا درام خرده پیرنگی می بینیم که داستان را کم رنگ می کند و تنوع ژانر را به حداکثر می رساند.

برف آخر درباره شخصیتی به نام دکتر است که می خواهد تنها زندگی کند. دامپزشک است اما شکار می کند و همین شکار کردن نقطه ضعف اوست. باید دانست که فیلمنامه نویسان ما دو ترفند نوشتن را به خوبی رعایت می کنند؛ ترفند هایی که در برف آخر به حد قابل قبول خود رسیده است. یکی دو راهی که در برابر شخصیت اصلی قرار می دهند و دومی نیز مسئله ضعف کاراکتر است که در احوال شخصی آنها هویدا و تبدیل به هامارتیای آنها شده و در انتخابشان تأثیر می گذارد. این ضعف و این دوراهی، به عنوان دو تکنیک، حالا در برف آخر نیز دیده می شوند. دکتر میان کمک کردن به یک گرگ و کمک کردن به دوستش باید مسیری پر پیچ و خم را برود و از سوی دیگر تنهایی اش و فقدان دیگری در روابط و تصمیماتش تأثیر می گذارد. فیلمنامه اثر با وجود کم رنگی اش اما درست چیدمان شده است و کارگردان تصمیم گرفته تا این فیلمنامه در ظاهر کم رنگ و حتی کوتاه را به اثری سینمایی و زبانی تصویری تبدیل کند. تصویری کردن متن در سینما یک چیز است و به زبان تصویری سخن گفتن و نشانه گذاری کردن چیز دیگر.

برف آخر یکی از نمونه هایی است که تلاش کرده است تصویر را در سینما ببیند، تصویری داستان بگوید و حس ایجاد کند. فیلم در تمپوی خود کُند می شود اما ریتمی درست را در نسبت با شخصیت و مکان دنبال می کندو نشانه های تصویری را جایگزین دیالوگ می کند تا بتواند قصه اش را در فضایی سرد با همان نشانه های سرد بیان کند. داستان ساده ای هم دارد اما تأثیر سینمای بیلگه جیلان یا حتی سینمای اسکاندیناوی و . باعث شده است تا طریقی که کارگردان برای روایت می چیند بیش از حرف به تصویر اتکا کند. بیش از کلام و کلمات به سمت و سوی نشانه ها برود و تضاد را در همین عناصر مشخص کند.

گرگ و گوسفند؛ تولد و عشق و نور و ظلمت به عنوان نشانه هایی که می تواند بیانگری کرده و حس ایجاد کند به کرّات در فیلم دیده می شود. عوامل متضاد طبیعی و تماتیک که هر دو به کار فیلمساز می آید. درست در زمانی که باید کاراکتر اصلی به دنبال امید بگردد یک زنبور عسل در شیشه عسل زنده می ماند و یک گرگ او را در کولاک و سرما نجات می دهد. این وجوه از اثر است که می تواند عناصر طبیعی را به کار گیرد تا به جای بیان بیرونی، بیانی درونی داشته باشد.

اما برف آخر با وجود تمام تلاش هایش می تواند صحنه هایی را حذف کند، می تواند گاه خرده داستان ها و میزانسن هایی را دقیق تر به کار بگیرد. در واقع منطق روایی اثر می کوشد تا درامی واقعگرا را به مخاطب هدیه بدهد اما این درام واقعگرا به دال و مدلول های مربوط به جهان بیرونی نیز نیاز دارد که در برهه هایی گوناگون از کار به کار بسته نمی شود و شبکه استدلالی دقیقی را نمی سازد. مرگ خورشید، زدن به دل کوهستان با وجود سرما و مقدمه ها و عواقب این ماجرا باید در شبکه ای مستدل تر برگزار می شد که فیلم متأسفانه گاهی فاقد این استدلال و منطق است.

لایه های دروغ

اگر بگوییم چه فیلمی نباید در جشنواره اکران می شد بی شک باید از لایه های دروغ نام برد. غیر جشنواره ای ترین فیلم این سال های جشنواره فجر. لایه های دروغ از دو منظر قابل بحث است. اولین منظر اینکه آیا با نگاه فرمال به عناصر فیلم های اکشن فیلم قابل قبولی شده است یا نه. و دوم اینکه این فیلم برای سرگرمی ساخته شده و مناسب جشنواره ای رقابتی هست یا نه؟ و اصلا چرا فیلمی که سرگرمی است برای جشنواره انتخاب می شود؟!

شاید مورد دوم را باید با اهمیت تر جلوه داد زیرا این مسئله است که رأی بازبین ها را مشخص کرده است. بازبین هایی که گویا، همچون سطور اول این یادداشت که متذکر شدیم،تنها و تنها به فکر تنوع آثار و ژانر ها بودند و کیفیت را فدای تنوع کرده اند. اساساً هنگامی که جشنواره ای با معیار اهمیت دادن به آثار هنری در عرصه فیلمسازی برگزار می شود، لایه های دروغ در آن جایی نخواهد داشت، از سوی دیگر اگر جشنواره فجر را با یک فرض یک جشنواره ایدئولوژیک بدانیم، باز هم لایه های دروغ جایی در آن ندارد، زیرا فیلم فاقد چنین نظرگاه هایی است و هدف اول و آخرش لذت بردن از اکشن و سرگرمی است.

حالا به سؤال اول می رسیم. اینکه عناصر فرمال اکشن در این فیلم دیده می شوند؟! از منظر ساخت صحنه های زد و خورد و مواجهه قهرمانان با بدمن ها، پاسخ مثبت است. کیفیت ساخت صحنه های اکشن زد و خورد به خوبی از آب در آمده و بی شک از سطح اکشن سینمای ایران بالاتر است و گاه نیز بین المللی است. اما سینمای اکشن فقط اینها نیست. سینمای اکشن دارای قهرمانی است که برای رسیدن به اهدافش انگیزه های قدرتمندی می خواهد و شخصیت های شرور دارای انگیزه نیز در برابر او قرار می گیرند و البته که این انگیزه ها در هر کدام از این قطب ها باید دارای مقدمه و داستان مقدماتی گیرا و قابل توجهی باشد که هیجان مخاطب را برانگیزد و او را به دنبال کردن اثر وادار کند. از سوی دیگر نیز در شخصیت پردازی قهرمان اکشن عقبه ای درباره شگردهای خفته قهرمان وجود دارد که هنگام آشکار شدن باعث غافلگیری می شود و این شگردها بی شک در شبکه ای استدلالی و قوی قرار می گیرد و داستانی دارد.

با این اوصاف لایه های دروغ چیزی است در سطح اکشن های درجه دو یا سه، با صحنه هایی گاه با اجرای خوب و فیلمنامه ای در حد پایین و پایین تر از سطح کیفیت یک فیلمنامه درجه سوم.

سید سعید هاشم زاده

http://www.parsbarg.com/

درخت زندگی - نقد فیلم مستند: سرزمین عسل

ساخت سریال حضرت معصومه سلام الله علیها

فیلم محمد رسول الله (ص) مجید مجیدی

فیلم محمد (ص) مجیدی

ادامه ساخت سریال سلمان فارسی در اوج کرونا

مراسم اختتامیه چهلمین جشنواره فیلم فجر و اهدای جوایز

مراسم اختتامیه چهلمین جشنواره فیلم فجر و اهدای جوایز